نواى خاموش در مجموعه تاریخى بازار کاشان

مجموعه بازار از دوران ساسانیان در شهرهایى که رونق بازرگانى داشتند شکل گرفت. بازار به عنوان نهادى اقتصادى - اجتماعى استخوان بندى شهر و روستاهاى بزرگ به شمار مى رود. هسته ابتدایى بیشتر بازارها در حوالى دروازه مهم شهرتشکیل شده و در امتداد مسیرهاى اصلى گسترش و ادامه مى یافت. شکل گیرى بازار و نحوه توسعه و ساماندهى فضاها، به کارکرد و رشد اقتصادى آن بستگى داشته است. تعامل و هماهنگى بین عناصر بازار همواره به پویایى بازار کمک مى کند. مجموعه بازار کاشان نیز با سامان مندى فضاهاى معمارى و همجوارى با راه هاى بازرگانى باستانى، یکى از پر رونق ترین و با شکوه ترین بازارهاى ایران به شمار مى آید به طورى که مؤلف کتاب زینت المجالس مى نویسد: مثل بازار کاشان در تمام جهان نیست و طول آن هزار قدم است... . در یک توصیف اجمالى بازار کاشان در مجموعه بافت تاریخى شهر، همچون ستونى مستحکم و پایدار با امتدادى خطى به آن شکل داده و این جریان، حکایت از بازارى عظیم، با شکوه و منسجم دارد که تحت تأثیر قابلیت ها و عوامل اقتصادى، با پیوندى نزدیک براساس رابطه متقابل عملکردى، سامان یافته و به ساختارکالبدى شهر معنا و مفهوم بیشترى داده است.
* پیشینه تاریخى
شهر تاریخى کاشان از گذشته هاى دور با نام هاى کاسیان، کاه فشان، چهل دختران، کاشیان و رستاق قاسان خوانده مى شده است. طبق روایات کتب معتبر تاریخى این شهر جزیى از ناحیه چهل حصاران بوده و حد میان اصفهان و قم محسوب مى شده است. پیش از ظهور و گسترش دین مبین اسلام، مردم دشت کاشان زرتشتى بوده و به زبان پارسى با لهجه اوستایى سخن مى گفتند. کاشان در سال هاى نخستین هجرى داراى آبادى، قلعه هاى بسیار و مسجد جامع بوده است. این شهر 4 دروازه بزرگ به نام هاى دروازه قم، دروازه یزد - اصفهان، دروازه خراسان و درب باغ داشته است. مقدسى در کتاب خود مى نویسد: کاشان شهرى نامور و کهن ساز در مرز کویراست و پیرامون آن کشتزارهاى آباد و کاریز هاى فراوان دارد... .
* مجموعه تاریخى بازار کاشان:
از دیرباز بازار کاشان به جهت ساماندهى منظم و معمارى بى نظیر و با شکوه مجموعه فضاهایش مورد توجه و تحسین بوده است. به طورى که سر آنتوان شرلى شرحى در باب یکى از سفرهایش با شاه عباس به کاشان مى نگارد و همچنین تاورنیه فرانسوى در سفرنامه خود مى نویسد: بازار هاى کاشان خیلى زیباست و با تاق هاى خوب پوشیده شده، کاروانسرا ها هم بزرگ و راحت است... .
بازار کاشان با وجود رونق و زیبایى بسیار در دوران سلجوقى و صفوى، به سبب زلزله شدید در سال 1192 ه.ق دچار ویرانى و افول شد که در پى وقوع این حادثه علاوه بر تخریب ابنیه تاریخى شهر، بافت بازار نیز منهدم گشت. مى توان فضاهاى معمارى امروز بازار کاشان را نشانى از بازسازى هاى دوران قاجاریه و بخصوص دوره حکمرانى فتحعلى شاه دانست. مجموعه تاریخى بازار کاشان از نظر مکانى با امتداد شرقى - غربى از دروازه قدیمى شهر (دروازه دولت) آغاز شده و تا گذر پا نخل ادامه مى یابد. در گذر از این مسیر، راسته بازار مسگرها، میانچال، بالا بازار، درب زنجیر، زرگر ها و گذر نو مشاهده مى شوند.
* عناصر و فضاهاى فرهنگى، تاریخى بازارکاشان